Χρ. Σαρδελής: Η Εθνική, η ελληνική οικονομία, οι απαρέγκλιτες εξελίξεις & οι αναγκαίες προσαρμογές

Συνέντευξη στον Γιάννη Βερμισσώ. 

Μια ρεαλιστική προσέγγιση, η οποία αποτυπώνει τις προοπτικές εξέλιξης που υπάρχουν στην ιδιωτική ασφάλιση και στην Εθνική Ασφαλιστική, εντοπίζει τις παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν στην οικονομία, εστιάζει στην ανάγκη αναδημιουργίας δομών και υποδομών της χώρας, και αναδιατάσσει τις πολιτικές προτεραιότητες βάσει αντικειμενικών δεδομένων, πραγματοποιεί ο πρόεδρος της Εθνικής Ασφαλιστικής κ. Χριστόφορος Σαρδελής μιλώντας στο insurance-eea.

Καταγράφει τα όσα αφορούν στην Εθνική Ασφαλιστική, στηλιτεύει την ιδεολογική χροιά που δίνεται στα πράγματα και βραχυκυκλώνει τη λογική όπως συμβαίνει στο Ασφαλιστικό σύστημα και προσδιορίζει την αναγκαιότητα αλλαγών σε νοοτροπίες. Τονίζει ότι μέρος από τις επιδιωκόμενες λύσεις θα έλθει και από τον ιδιωτικό τομέα, ενώ εξάρει και τον κομβικό ρόλο του κράτους.  Αναφέρεται σε εφαρμοσμένες λύσεις στη Σύνταξη και την Υγεία, προτείνει φορο-κίνητρα και μείωση της φορολογίας, επισημαίνει τον επαναπροσδιορισμό του μοντέλου ανάπτυξης της οικονομίας και καταγράφει χειρισμούς που θα δώσουν ώθηση στην αγορά και θα αποδώσουν στην κοινωνία.

Από την πολυδιάστατη συνέντευξη  που μας παραχώρησε επιλέγουμε αποσπασματικά αναφορές του και τις παραθέτουμε:

-Για την Εθνική Ασφαλιστική υπάρχουν σχέδια αλλά πρέπει να απελευθερώσουμε το δυναμικό  από την αβεβαιότητα των εξελίξεων. Είναι αξιοσημείωτη η πειθαρχία που έχει δείξει ο κόσμος της Εθνικής ασφαλιστικής αυτά τα χρόνια.

-Ας παραβλέψουμε τον διαχωρισμό δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Είναι δογματικό. Όταν παράγεται κοινωνική αξία όποιος και να την παράγει έχει το ίδιο αποτέλεσμα.

– Λόγω αναγκών που ανακύπτουν υπάρχει μέλλον για την ιδιωτική ασφάλιση

-Σε μια οικονομία υπηρεσιών σχεδόν εξ ορισμού η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι  χαμηλή. Χρειάζεται πιστεύω να επαναπροσεγγίσουμε τη δομή της οικονομίας.

-Όλο και περισσότεροι συνειδητοποιούν ότι και στους τομείς της Υγείας και των Συντάξεων κάτι πρέπει να γίνει.

– Ο ανταγωνισμός που έρχεται θα είναι οξύτερος και η εισβολή της τεχνολογίας κάποιους θα τους κάνει παρωχημένους. Για να σταθείς στη νέα αγορά που διαμορφώνεται χρειάζεται να υπάρχει και κάποιο κρίσιμο μέγεθος ή κάποιο διακριτό πλεονέκτημα -ειδίκευση-.

– Ό,τι έγινε –στην οικονομία- είναι σε σωστή κατεύθυνση. Χρειάζονται όμως ταχύτερες μεταρρυθμίσεις επειδή είμαστε στο έλεος των αγορών, οι οποίες μας κρίνουν και μας βαθμολογούν με το κόστος του χρήματος.

Πιστεύετε ότι θα έχουμε εξελίξεις στην ασφαλιστική αγορά και σε ποιο επίπεδο;

Όλο και περισσότεροι συνειδητοποιούν ότι και στους τομείς της Υγείας και των Συντάξεων κάτι πρέπει να γίνει. Τα μηνύματα που λαμβάνουμε από διάφορες πλευρές είναι ότι εξετάζεται σοβαρά αυτό το θέμα. Έχει εμπεδωθεί σε ευρύτατο φάσμα του πολιτικού κόσμου. Οι διαφορετικές ιδεολογικές προσεγγίσεις είναι εμφανείς αλλά το αδιέξοδο στο οποίο έχουμε περιέλθει επιβάλλει από μόνο του την αναζήτηση και δρομολόγηση λύσεων. Για το συνταξιοδοτικό π.χ., στην Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος και τη σχετική επιτροπή που είμαι πρόεδρος έχουμε διαμορφώσει την άποψη των τριών πυλώνων. Το έχουμε συζητήσει με πολιτικούς και πιστεύω ότι προχωράμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Οι πάντες παραδέχονται ότι η δημοσιονομική στενότητα δεν θα αρθεί επειδή εξήλθαμε των μνημονίων. Άρα πρέπει να βρούμε λύσεις έξυπνες και πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία και σε άλλες χώρες και να τις προωθήσουμε.

Δηλαδή εκτιμάτε ότι είναι κοντά η οποιαδήποτε σχετική εξέλιξη;

Διαπιστώνω ότι το πολιτικό σύστημα αρχίζει να συζητά. Άκουσα την αξιωματική αντιπολίτευση σε επίσημες εξαγγελίες να υιοθετεί την ιδέα των 3^ων πυλώνων χωρίς να εξειδικεύεται στη μορφή που θα έχουν. Αυτό ήταν αδιανόητο πριν από μερικά χρόνια να διατυπωθεί με σαφήνεια και ενάργεια. Και από άλλους ενδιάμεσους χώρους έχω λάβει σχετικά μηνύματα. Βέβαια η παρούσα κυβέρνηση επιμένει στο σύστημα του ενός πυλώνα. Μόνο που αν κοιτάξει κάποιος τις δημογραφικές εξελίξεις της χώρας ή τις προβλέψεις και προβολές που κάνουμε έως το 2040-50 καταλαβαίνει ότι αν αυτή τη στιγμή έχουμε ένα πρόβλημα και δαπανάμε το 17% του ΑΕΠ για συντάξεις, αυτό το ποσοστό, θα είναι πολύ μεγαλύτερο στο μέλλον ακόμα και διπλάσιο.

Μπορεί να πειστεί το πολιτικό σύστημα για μια γρήγορη ανανέωση του Συνταξιοδοτικού;

Το να πειστεί για το αδιέξοδο που σήμερα υπάρχει , είναι εύκολο. Όλοι το καταλαβαίνουν. Η δυσκολία έγκειται στο ότι το συμπέρασμα είναι άβολο ιδεολογικά και πολιτικά. Πιστεύω όμως ότι η αδήριτη πραγματικότητα, η ανάγκη, θα οδηγήσει τα πράγματα σε κάποια λύση. Να τονίσω ότι ακόμα και στον διάλογο που εξελίσσεται δίνονται χαρακτηρισμοί αδόκιμοι. Το Συνταξιοδοτικό σύστημα των τριών πυλώνων κάποιος το χαρακτήρισε «σύστημα Πινοσέτ». Αν όμως ορθολογικά υποστηριχθεί πώς αυτό ισχύει στη Σκανδιναβία και εφαρμόζεται επιτυχημένα εκεί σε κάποια παραλλαγή, τότε κατανοείς τη ζημιά που προκαλούν οι επιπόλαιοι  χαρακτηρισμοί. Αντιλαμβανόμαστε ότι η ιδεολογική χροιά που δίνεται στα πράγματα βραχυκυκλώνει την λογική. Ενώ λοιπόν όλοι κατά τη συζήτηση κατανοούν τι πρέπει να γίνει, στη συνέχεια δε μπορούν να το υπηρετήσουν για ιδεολογικούς λόγους.

Η Ελλάδα είναι υποασφαλισμένη;  

Βέβαια είναι υποασφαλισμένη.  Εμείς  είμαστε στο 2% του ΑΕΠ και ο μέσος ευρωπαϊκός όρος στο 7%. Δε μπορεί βέβαια να γίνει άλμα και να καλυφθεί η διαφορά άμεσα. Σταδιακά όμως προς τα εκεί θα βαδίζουμε. Ακόμα και ένα σύστημα ΣΔΙΤ να αποφασιστεί στον κλάδο Υγείας, όπου και το κράτος θα εξοικονομήσει χρήματα να τα δώσει σε άλλες ανάγκες, αυτό θα σηματοδοτήσει ανάπτυξη της ιδιωτικής ασφάλισης. Πρέπει να εξορθολογήσουμε το σύστημα.

Υπάρχουν λόγοι να αναπτυχθεί η ιδιωτική ασφάλιση ή είναι μια τάση υπερτιμημένη που ωθεί στο να αποκτήσουν όλοι ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο αποδεχόμενοι την αδυναμία του κράτους να καλύψει τους πολίτες του;

Η ασφάλιση από μόνη της είναι μια κοινωνική ανάγκη. Ασφαλιζόμαστε γιατί θέλουμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και όταν αυτό συμβαίνει μαζί με πολλούς άλλους τότε δημιουργείται αλληλοασφάλιση. Ο κίνδυνος σε συνολικό επίπεδο είναι μεταβιβάσιμος. Η ανάγκη αυτοπροστασίας οδηγεί defacto στατιστικά σε μια αλληλοπροστασία  είτε ο δημόσιος είτε ο ιδιωτικός τομέας το παρέχει. Αυτή είναι η λογική στην οποία στηρίζεται η ασφάλιση.

Ναι αλλά ο πολίτης πληρώνει και στο κράτος και στον ιδιώτη. Δεν είναι παράλογο;

Ναι γι΄αυτό και λέμε να τεθεί το θέμα σε μια νέα βάση να εξελιχθεί ένας διάλογος για να εντοπίσουμε που και πώς μπορούμε να προσφέρουμε ως ιδιώτες σε ό,τι  έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι του δημοσίου και που το κράτος πρέπει να παραμείνει ως ένας βασικός πυλώνας για να εξυπηρετεί τις ανάγκες που πρέπει και μπορεί. Όταν εξορθολογιστεί το σύστημα τότε και οι δύο πλευρές θα μπορούν να αλληλοσυμπληρώνονται. Σήμερα αυτόνομο, το δημόσιο σύστημα υγείας ταλαιπωρείται.

Τις προτάσεις που είχαν κάποτε γίνει λέγοντας ότι όποιος πληρώνει ιδιώτες να μην πληρώνει στο κράτος τις συμμερίζεστε;

Όχι δεν τις συμμερίζομαι. Το κράτος έχει έναντι του ιδιωτικού τομέα συγκριτικό πλεονέκτημα σε παρά πολλά σημεία και πράγματα. Έρευνα και ανάπτυξη παραδείγματος χάριν. Το κράτος έχει πλεονεκτήματα. Υπάρχουν πανεπιστημιακά νοσοκομεία γίνεται έρευνα. Υπάρχει τεχνογνωσία. Αυτό θα πρέπει να παραμείνει στο δημόσιο. Εμείς ως ιδιώτες ασφαλιστές δε μπορούμε να το προσφέρουμε. Περιοριζόμαστε και εξειδικευόμαστε στο έτοιμο προϊόν.

Θα μπορούσε μια ασφαλιστική να «υιοθετήσει»  ένα πανεπιστημιακό νοσοκομείο; Να το στηρίζει υλικοτεχνικά, με υποδομές, και με άλλες παροχές, να είναι αρωγός στην εξέλιξή του.

Αν είχαμε τα μεγέθη άλλων χωρών βεβαίως άλλα δεν τα έχουμε. Να επισημάνω ότι σε ένα οργανωμένο σύστημα που καθένας γνωρίζει τον ρόλο του θα μπορούσε και αυτό να γίνει. Από αυτά δηλαδή που εισπράττει ο ιδιωτικός τομέας να  δίνει πίσω στο δημόσιο για συγκεκριμένες δραστηριότητες. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι θα έχει γίνει διαχωρισμός ρόλων και συγκριτικών πλεονεκτημάτων.

Η λύση δεν θα έλθει από τους ιδιώτες;

Μέρος της λύσης έρχεται και από τον ιδιωτικό τομέα και πρέπει να δοθούν κίνητρα στους πολίτες όταν αξιοποιούν τις παροχές του. Να εξηγήσω: ως οικονομολόγος έχω μελετήσει τις αποτυχίες των αγορών. Οι αγορές δε μπορεί να τα λύσουν όλα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον κλάδο υγείας. Τα ιδιωτικά νοσοκομεία ενσωματώνουν στον εξοπλισμό τους όλο και πιο βαριά τεχνολογία. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος για όλα αυτά κάποιος το πληρώνει. Όταν ο ασφαλισμένος θέλει αυτές τις καλύψεις πρέπει να αποκτήσει ένα ακριβό συμβόλαιο. Άρα οι ασφαλιστικές αποζημιώνουν τα νοσοκομεία μέσω αυτών των συμβολαίων. Αυτό έχει μια θετική συμβολή στο κοινωνικό σύνολο.

Όταν ο ασθενής με ελάχιστη παρεμβατικότητα στο σώμα του μπορεί να θεραπευτεί και να επιστρέψει γρήγορα στην εργασία του τότε αυτό παράγει κοινωνική αξία.

Ο χρόνος που ο άνθρωπος είναι παραγωγικός και συνεισφέρει μεγαλώνει και μικραίνει ο χρόνος στον οποίο θα είναι ασθενής και ταλαιπωρημένος, χωρίς να μπορεί να προσφέρει. Αυτό είναι μια κοινωνική αξία. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί  με τα συμβόλαιά του να καλύπτει αυτές τις ανάγκες και ο ασφαλισμένος και η ασφαλιστική εταιρεία συμβάλλουν σε κάτι που το καρπώνεται η κοινωνία.  Άρα το κράτος θα μπορούσε να υποστηρίξει την παραγωγή αυτής της αξίας, δίνοντας π.χ. κάποιο φορολογικό κίνητρο ώστε οι πολίτες να αγοράζουν συμβόλαια που κάνουν τον κόσμο πιο υγιή και με λιγότερη ταλαιπωρία.

Το αποτέλεσμα ποιος θα το φέρει για την κοινωνία; Το δημόσιο ή το ιδιωτικό σύστημα;

Δεν σταματώ στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Ας παραβλέψουμε τον διαχωρισμό. Είναι δογματικό. Λέω ότι όταν παράγεται κοινωνική αξία όποιος και να την παράγει έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Μας ενδιαφέρει η αξία στην κοινωνία. Το ποιος έχει κέρδος είναι δευτερεύον. Η παραγωγή της αξίας είναι το πρωτεύον.

Πρέπει να δούμε ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός μηχανισμού αγοράς και ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός κράτους στο οποίο συνεισφέρουμε οι πάντες για το συλλογικό καλό.

Μπορεί το συμφέρον του δημοσίου να αντίκειται στο δημόσιο συμφέρον;

Πολλές φορές και σε διαφορετικά πράγματα. Για παράδειγμα ένας δρόμος είναι για το δημόσιο συμφέρον. Αν το προϊόν αυτό το προσφέρει ένα ιδιώτης καλύτερα και φτηνότερα από το δημόσιο, τότε η ανάληψη του έργου από το δημόσιο βλάπτει το δημόσιο συμφέρον.

ΤΟΜΕΑΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

Οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις για την ιδιωτική ασφάλιση;

Να εκσυγχρονίζουμε τα προϊόντα μας να αφουγκραζόμαστε με μεγαλύτερη ευαισθησία τις ανάγκες και να προσαρμοζόμαστε σε αυτές.

Πρέπει να γίνουν πιο φθηνά τα «πακέτα»;

Αναζητούμε τη λογική του δίκαιου ασφάλιστρου; Ποια είναι η τιμή που καλύπτει τα έξοδα υγείας ενός ασφαλισμένου και με ποιά στάνταρ; Ποιό είναι το κόστος της τεχνολογίας που ενσωματώνεται στα ασφάλιστρα; Το θέμα είναι σύνθετο. Γι΄αυτό πήραμε την πρωτοβουλία και διαμορφώσαμε στην ΕΑΕΕ τον Δείκτη κόστους υπηρεσιών υγείας. Φτιάξαμε τον δείκτη με τη βοήθεια του ΙΟΒΕ, τον οποίο παρουσιάσαμε επισήμως και ο οποίος δείχνει ότι δείκτης τιμών του κλάδου υγείας ανεβαίνει ταχύτερα από το γενικό δείκτη τιμών. Και αυτό διότι ενσωματώνει την τεχνολογία. Ποιο είναι το δίκαιο ασφάλιστρο όταν μια επέμβαση μπορεί να γίνει με παλιές ή νέες μεθόδους; Το κόστος διαφοροποιείται. Είναι καλό για την κοινωνία κάποιος ασθενής να θεραπεύεται με παλαιάς τεχνολογίας μεθόδους και να μένει παροπλισμένος περισσότερο από κάποιον άλλο; Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι το ακριβό και το φθηνό συναρτάται από την αξία που παράγεται. Και η αξία είναι πρώτον ότι ο ασθενής και οικογένειά του ταλαιπωρούνται λιγότερο και δεύτερο παράγουμε κάτι για το κοινωνικό σύνολο.

Όμως, ποιος είναι ο λόγος της χαμηλής ανάπτυξης της ιδιωτικής ασφάλισης;

Απουσιάζουν τα κίνητρα. Εγώ θα πρότεινα να υπάρξει φορολογικό κίνητρο, όπως συμβαίνει σε πολλές άλλες χώρες για να ενθαρρύνεται ο κόσμος να αγοράζει ιδιωτικά συμβόλαια. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι θα έχουμε προαποφασίσει τι θα κάνει ο ιδιωτικός και τι ο δημόσιος τομέας ώστε το σύνολο όλων που ασχολούνται με τον κλάδο να προσφέρει όσο το δυνατόν καλύτερο προϊόν στο καλύτερο δυνατό κόστος. Αυτό πρέπει να συζητηθεί και να συμφωνηθεί γιατί αλλιώς θα λειτουργούν παράλληλα συστήματα  με αλληλοκαλύψεις και,τελικά, θα υπερπληρώνουμε είτε μέσω φορολογίας είτε μέσω ασφαλίστρων υπηρεσίες υγείας που τελικά ένας θα μας τις προσφέρει.

Η ιδιωτική ασφάλιση θα αλλάξει σχήμα; Θα μικρύνει, θα μεγαλώσει;

Η αίσθησή μου είναι ότι λόγω αναγκών που ανακύπτουν υπάρχει μέλλον για την ιδιωτική ασφάλιση. Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί,  θα έχει ρόλο, και θα αναπτυχθεί. Η Ελλάδα αναγκαστικά θα συγκλίνει με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους διείσδυσης της ιδιωτικής ασφάλισης.

Όσο για ενδεχόμενη συρρίκνωση λόγω υγιούς ανταγωνισμού δεν το βλέπω αρνητικά. Αν κάποιος δε μπορεί να προσφέρει καλές υπηρεσίες θα αποσυρθεί. Ο ανταγωνισμός που έρχεται θα είναι οξύτερος και η εισβολή της τεχνολογίας κάποιους θα τους κάνει παρωχημένους. Για να σταθείς στην νέα αγορά που διαμορφώνεται χρειάζεται να υπάρχει και κάποιο κρίσιμο μέγεθος ή κάποιο διακριτό πλεονέκτημα -ειδίκευση-. Ο εχθρός της αλήθειας είναι οι εμμονές και οι ακλόνητες πεποιθήσεις. Αν υιοθετούμε ακλόνητες πεποιθήσεις δε θα δούμε την αλήθεια. Όμως η αλήθεια έρχεται από μόνη της και σε βρίσκει. Όπως έγινε με την Ελλάδα το 2010  όταν η αντίληψή μας για την πραγματικότητα διέφερε αισθητά απ’ αυτήν.

ΕΘΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ

Η ΕΘΝΙΚΗ είναι εταιρεία υψηλής αξίας;

Βεβαίως. Είναι υγιής εταιρεία με υπερεπάρκεια κεφαλαίων, κερδοφορία και με ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Επιδιώκουμε μια ισορροπημένη  ανάπτυξη κερδών και κοινωνικής προσφοράς. Αυτή η παράμετρος είναι αποτυπωμένη βαθιά στην ιστορική πορεία της εταιρείας Δυστυχώς όμως, για λόγους που δεν σχετίζονται άμεσα με αυτή, πρέπει να πουληθεί.

Μας αναλύετε περαιτέρω την κοινωνική διάσταση της ΕΘΝΙΚΗΣ;  

Να διευκρινίσω κάτι: πολλές φορές, λανθασμένα θεωρείται ότι το δημόσιο συμφέρον είναι το συμφέρον του δημοσίου. Είναι μια παρωχημένη και στρεβλή αντίληψη. Το δημόσιο συμφέρον είναι διαφορετικό από το συμφέρον του δημόσιου τομέα.

Γι΄ αυτό και τονίζω πώς η Εθνική ως ιδιωτική εταιρεία, οφείλει να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Το κάνει και σίγουρα μπορεί να το κάνει ακόμα καλύτερα.

Η πώλησή της όπως έχει εξελιχθεί έως σήμερα έχει αρνητικό αντίκτυπο;

Αναγνωρίζω ότι υπάρχει μια σχετική κόπωση. Η εξέλιξη αυτή εκ των πραγμάτων δημιουργεί κάποια εσωστρέφεια. Για παράδειγμα να σας αναφέρω ότι όταν θα πρέπει να παράξουμε υλικό για δυνητικούς επενδυτές, επικεντρωνόμαστε σχεδόν αποκλειστικά σε αυτή τη δραστηριότητα για κάποιο διάστημα. Πραγματοποιούμε παρουσιάσεις, απαντάμε σε ερωτήσεις και είμαστε σε διαρκή επικοινωνία. Αυτό είναι φυσικό να μας αφαιρεί ενέργεια από ενέργειες που αφορούν το μέλλον.

Η Εθνική έχει περιθώρια να ανέβει υψηλότερα στην αγορά; Έχετε κάποιο σχέδιο;

Βεβαίως. Υπάρχουν σχέδια αλλά πρέπει να απελευθερώσουμε το δυναμικό μας από την αβεβαιότητα των εξελίξεων.

Η στάση του ανθρώπινου δυναμικού της εταιρείας σε όλες τις εξελίξεις;

Θεωρώ αξιοσημείωτη την πειθαρχία που έχει δείξει ο κόσμος της Εθνικής ασφαλιστικής αυτά τα χρόνια. Γιατί το λέω; Διότι υπάρχει ανασφάλεια. Οι εργαζόμενοι στο σύνολό τους ανεξαρτήτως βαθμίδας,  αντιμετωπίζουν  αβεβαιότητες.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Για την ελληνική οικονομία ποια είναι η εκτίμησή σας; Βρίσκεται σε μεταίχμιο;

Η χώρα ταλαιπωρείται επί 8 χρόνια και έχουμε φθάσει σήμερα σε ένα κομβικό σημείο χωρίς να έχουμε, θεωρώ, ξεδιαλύνει τις αιτίες της κρίσης. Οι προσεγγίσεις που έχουν γίνει είναι πολύ επιφανειακές. Ακόμη και το γεγονός ότι συνεχίζουμε να  βάζουμε σε αντιπαράθεση και ανταγωνισμό τον ιδιωτικό με τον δημόσιο τομέα δείχνει ότι δε διδαχθήκαμε βασικά πράγματα από την κρίση. Οι δύο τομείς είναι συμπληρωματικοί και, σε κάθε προοδευμένη κοινωνία, ο κάθε τομέας προσφέρει στο δημόσιο συμφέρον το συγκριτικό του πλεονέκτημα.

Οι μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει είναι αρκετές και ικανές για μια νέα πορεία;

Έγιναν κάποιες μεταρρυθμίσεις αλλά σαφώς χάθηκε και πολύτιμος χρόνος. Ότι έγινε πραγματοποιήθηκε με αργό ρυθμό. Και, όπως αντιλαμβάνομαι, έγιναν ως  αναγκαίο κακό, άρα δεν τις θεωρούμε αναγκαίες και καλό θα ήταν να τις είχαμε αποφύγει.

Φαίνεται ότι όταν ακόμα βάζουμε σε αντιπαράθεση δημόσιο και ιδιωτικό τομέα αντί να δούμε πώς θα συνεργαστούν και αλληλοσυμπληρωθούν για το δημόσιο συμφέρον με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο. Δεν έχουμε προοδεύσει σε αυτό το κομμάτι και χρειάζονται εσπευσμένα βελτιώσεις.

Η παραγωγικότητα του ανθρώπινου δυναμικού είναι σε καλό επίπεδο;

Σε μια οικονομία υπηρεσιών σχεδόν εξ ορισμού η αύξηση της παραγωγικότητας θα είναι  χαμηλή. Χρειάζεται πιστεύω να επαναπροσεγγίσουμε  τη δομή της οικονομίας. Οι υπηρεσίες έχουν πεπερασμένη παραγωγικότητα. Οφείλουμε να αναπτυχθούμε και στην παραγωγή αγαθών.

Μα μπορεί η Ελλάδα να αναπτυχθεί βιοτεχνικά ή βιομηχανικά;

Ναι. Εκπλήσσομαι όταν βγάζουμε επιστήμονες αξιοζήλευτου επιπέδου και ο προσανατολισμός μας είναι να αναπτύξουμε τον τουρισμό και την αγροτική οικονομία. Είναι συμβατά αυτά τα δύο; Δεν συμπλέουν οι φιλοδοξίες. Ο προσανατολισμός του εκπαιδευτικού συστήματος δεν συνάδει με αυτό που επιδιώκουμε ως ανάπτυξη. Προτεραιότητά μας δε μπορεί να είναι ο τουρισμός όταν παράγουμε υψηλού επιπέδου επιστήμονες για τις ξένες βιομηχανίες.

Δηλαδή είναι μονομερής εμμονική ανάπτυξη λόγω διαπίστωσης ότι παράγει κάποια –ίσως τη μοναδική έως ώρας- αξία;

Ναι γιατί είναι εύκολο αυτό που συμβαίνει. Μπορούμε να κάνουμε όμως και άλλα πράγματα. Τα οποία χρειάζονται αν θέλουμε να προχωρήσει η χώρα.

Υπάρχει κάποια «τακτική» για την οικονομία που μπορούμε να υιοθετήσουμε;

Ότι έγινε είναι σε σωστή κατεύθυνση. Χρειάζονται όμως ταχύτερες μεταρρυθμίσεις επειδή είμαστε στο έλεος των αγορών οι οποίες μας κρίνουν και μας βαθμολογούν με το κόστος του χρήματος. Αν θέλουμε να επιβιώσουμε και να πάμε καλύτερα θα πρέπει να καταλάβουμε τι είναι αυτό που οι αγορές θέλουν και αξιολογούν.

Η φορολογία πρέπει να μειωθεί;

Οπωσδήποτε. Τα επίπεδα είναι δυσβάσταχτα. Το χειρότερο δεν είναι το ύψος των φόρων αλλά το τι παίρνουμε πίσω ως ανταπόδοση. Αν βελτιωθεί η λειτουργία του δημόσιου τομέα και το κόστος του δεν έχει την ανάγκη αυτής της φορολογίας μπορεί να αλλάξει κάτι. Πληρώνουμε μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ σε φόρους και έσοδα του κράτους από ότι η Σκανδιναβία. Τι λαμβάνει όμως εκείνος ο πολίτης και τι ο δικός μας; Δε μπορεί να συνεχιστεί αυτή η άδικη συμπεριφορά.