Το φαινόμενο του εργασιακού εκφοβισμού – Mobbing: Tι είναι, ποιες οι συνέπειες, πώς αντιμετωπίζεται

Γράφουν : (foto) η κ. Σουζάνα Κλημεντίδη, Δικηγόρος-Συνεργάτης Ε.Ε.Α.

και η κ. Δήμητρα Καραδήμα, Εργατολόγος


H ηθική-ψυχολογική παρενόχληση στον χώρο εργασίας (η οποία έχει επικρατήσει με τον αγγλικό όρο «mobbing») είναι ένα πολύ παλιό φαινόμενο που συναντάται παγκοσμίως. Πρόκειται για συστηματικές και μακροχρόνιες εχθρικές, επιθετικές, εκφοβιστικές, ταπεινωτικές συμπεριφορές που εκδηλώνονται από έναν ή και περισσότερους δράστες στον χώρο εργασίας, με στόχο να φέρουν ένα ή και περισσότερα θύματα σε θέση αδυναμίας και περιθωριοποίησης. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να είναι λεκτικής ή μη φύσεως, συναισθηματικής βίας, ή ακόμη -σε ακραίες περιπτώσεις- και άσκηση σωματικής βίας. Πρόκειται κυρίως για επίμονη και επί μακρό χρονικό διάστημα επιθετική, εξευτελιστική, βάναυση τακτική εις βάρος ενός ή περισσότερων εργαζομένων μέσω ψυχολογικού χειρισμού, με στόχο τη δημιουργία αισθήματος ανεπάρκειας και αδυναμίας του εργαζόμενου. Συνήθως, περιστασιακές συγκρούσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν ως ηθική παρενόχληση, εκτός αν είναι τέτοιας έντασης που μπορούν να προκαλέσουν στο θύμα αίσθημα μόνιμου φόβου. Γόνιμο έδαφος για την εκδήλωση του φαινομένου αποτελεί η διαφορά ισχύος στον χώρο εργασίας. Δηλαδή, μπορεί να προέρχεται: α) από ιεραρχικά ανώτερο υπάλληλο σε υφιστάμενο μέσω της κατάχρησης εξουσίας, β) μεταξύ συναδέλφων της ίδιας βαθμίδας για λόγους προσωπικούς ή σύγκρουσης συμφερόντων, γ) μεταξύ διευθυντικών στελεχών που μπορεί να οφείλεται στην ανταγωνιστικότητα, δ) από τη Διοίκησης της επιχείρησης προς εργαζομένους με στόχο την παραίτησή τους. Σήμερα, η εξάπλωση του φαινομένου ευνοείται από συνθήκες παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, υψηλού ποσοστού ανεργίας και ως εκ τούτου, έντονης εργασιακής ανασφάλειας.

Η ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή της διάκρισης λόγω φύλλου, θρησκείας, χρώματος, καταγωγής, πολιτικών πεποιθήσεων, αναπηρίας κλπ. Επίσης, στον εργασιακό χώρο μπορεί ένα άτομο να υποστεί ηθική παρενόχληση λόγω κάποιου χαρακτηριστικού του που προκαλεί τον φθόνο των υπολοίπων πχ  ανώτερων σπουδών,  υπηρεσιακής εξέλιξης,  εμφάνισης κλπ. Στην πράξη, ο εργασιακός εκφοβισμός μπορεί να εκδηλωθεί με ποικίλους τρόπους. Ενδεικτικά: α) συμπεριφορές με στόχο να βλάψουν την υπόληψη του στόχου, όπως επικριτικά σχόλια, κοινωνική απομόνωση, κουτσομπολιά για την προσωπική ζωή, προσβολές κ.α., β) συμπεριφορές με στόχο να βλάψουν την αποδοτικότητα του στόχου, όπως αφαίρεση καθηκόντων ή ανάθεση ανούσιων καθηκόντων, σκόπιμη απόκρυψη πληροφοριών ή παράλειψη ενημέρωσης,  περιορισμός δυνατότητας έκφρασης απόψεων και ανάπτυξης δεξιοτήτων, μεταφορά σε άλλο χώρο ώστε το θύμα να είναι απομονωμένο ή μακριά από τους συνεργάτες του,  ανάθεση δυσβάσταχτου φόρτου εργασίας ή καθηκόντων στα οποία το θύμα δεν μπορεί να ανταποκριθεί κλπ.

Ο εργαζόμενος που δέχεται ηθική παρενόχληση βιώνει συνεχές άγχος και κυριαρχείται από τον φόβο για την επόμενη επίθεση. Επιπλέον, το θύμα στιγματίζεται στον εργασιακό χώρο, καθώς εκτίθεται σε πιθανά μειωτικά σχόλια από τον περίγυρο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το θύμα δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον δράστη και να ξεφύγει από τη δύσκολη αυτή κατάσταση, ενώ όταν αποφασίσει να υπερασπίσει τον εαυτό του, συχνά έρχεται αντιμέτωπο με τον δράστη, ο οποίος διαστρεβλώνοντας την αλήθεια, προσπαθεί να πείσει ότι το θύμα είναι αυτό που έχει προβληματική προσωπικότητα. Όταν το άτομο είναι αναγκασμένο να παρέχει την εργασία του σε εχθρικό περιβάλλον, μπορεί να υποστεί πολύ σοβαρά σωματικά και ψυχικά νοσήματα. Ενδεικτικά: ψυχολογική κατάρρευση, απόγνωση, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού,  διαταραχές ύπνου, διαταραχές στην πέψη και ανορεξία, εμφράγματα, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, τάσεις αυτοκτονίας κ.α. Από την άλλη μεριά, η ύπαρξη εργασιακού εκφοβισμού έχει αρνητικές συνέπειες και για τους συναδέλφους, αλλά ακόμη και για την επιχείρηση, καθώς αποτελεί πηγή έντασης και απορρύθμισης. Οι συνάδελφοι του θύματος βιώνουν και εκείνοι έντονο στρες, αφού δημιουργείται συγκρουσιακό κλίμα, ενώ πολλές φορές διαλέγουν να μην υπερασπιστούν το θύμα υπό το φόβο μήπως γίνουν και οι ίδιοι αποδέκτες ηθικής παρενόχλησης. Σ’ έναν εργασιακό χώρο όπου υπάρχουν επιθετικές συμπεριφορές, επηρεάζεται η απόδοση  και η παραγωγικότητα όλων των εργαζομένων και κατ’ επέκταση και η οικονομική πορεία της επιχείρησης.

Μέχρι σήμερα η χώρα μας δεν έχει υιοθετήσει ειδική ρύθμιση για την καταπολέμηση της ηθικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας. Ο εργαζόμενος που υφίσταται ηθική παρενόχληση δεν προστατεύεται με ειδική διάταξη της εργατικής νομοθεσίας, αλλά από τις γενικές διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας και αξιοπρέπειας (αρ. 2 Συντάγματος). Επίσης, ο εργαζόμενος που παρενοχλείται στον χώρο εργασίας του μπορεί να υποβάλλει μήνυση κατά του δράστη για παραβίαση της αρχής ίσης μεταχείρισης καθώς και για επιμέρους στοιχειοθετούμενα αδικήματα του ποινικού κώδικα, όπως η εξύβριση (361 ΠΚ),  η συκοφαντική δυσφήμιση (363 ΠΚ), η εκβίαση (385 ΠΚ) κλπ. Επιπλέον, η δημιουργία ενός εχθρικού, εκφοβιστικού περιβάλλοντος στον χώρο εργασίας, επιτρέπει στο θύμα να αποχωρήσει από τη θέση εργασίας του (εξαναγκασμός σε παραίτηση), επικαλούμενο καταγγελία της σύμβασης εργασίας του εκ μέρους του εργοδότη  λόγω μονομερούς βλαπτικής μεταβολής των όρων εργασίας (αρ. 7 ν. 2112/1920), απαιτώντας την καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης απόλυσης. Επίσης, το θύμα μπορεί να αξιώσει την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον, όπως και χρηματική αποζημίωση για την αποκατάσταση της ηθικής βλάβης που υπέστη από την εχθρική συμπεριφορά στον χώρο εργασίας. Κατά γενική ομολογία, όταν τα θύματα αποφασίσουν να οδηγήσουν την υπόθεση εργασιακού εκφοβισμού ενώπιον των Δικαστηρίων, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες αποδεικτικές δυσχέρειες, τόσο ως προς την απόδειξη των πραγματικών περιστατικών που συνιστούν επιθετική συμπεριφορά, όσο και ως προς τη συστηματικότητα και το μακροχρόνιο της επιθετικής συμπεριφοράς, αφού ο δράστης συνήθως δρα εσκεμμένα χωρίς την παρουσία μαρτύρων ή χωρίς να αφήνει πίσω του αποδεικτικά στοιχεία της παράνομης συμπεριφοράς του.

Από όλα τα ανωτέρω συνάγεται ότι είναι επιτακτική ανάγκη,  η εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου του εργασιακού εκφοβισμού,  η  ανάληψη πρωτοβουλιών για νομοθετική ρύθμιση, ώστε να προστατεύεται άμεσα και επαρκώς το θύμα, αλλά εξίσου σημαντική είναι και η προσφορά της απαραίτητης ψυχολογικής στήριξης στα θύματα εργασιακού εκφοβισμού.

© INSURANCE EEA 2024. All rights Reserved.
Designed by RDC Informatics